ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ
Υδατοδεξαμενές
Το πηγαδι
Σε κάθε κτήμα και σε κάθε αυλή υπάρχει ένα τουλάχιστον πηγάδι με βάθος από 20 έως 48 μ. Το πηγάδι με τον μάγκανο βρίσκεται τοποθετημένο σε περίοπτη θέση και σε ειδικά διαμορφωμένο κυκλικό χώρο. Το νερό προέρχεται είτε από φλέβα, είτε από στραγγίσματα.
Το όρυγμα του πηγαδιού στο έδαφος είναι κυκλικό, με διάμετρο περίπου 4 μ., και έχει μεγάλο βάθος. Το μήκος της διαμέτρου καθορίζεται από τη διάμετρο του μάγκανου, ενώ το κυκλικό του σχήμα οφείλεται στο ότι η πίεση από τα τοιχώματα κάνει τις πέτρες να λειτουργούν ως σφήνες χωρίς το φόβο κατακρήμνισης. Στην επιφάνεια υπερυψώνεται, περίπου 1,20 με 1,50μ. από το έδαφος και είναι εγκιβωτισμένο σε πέτρινο χτιστό πλαίσιο ορθογώνιου σχήματος, σαν «σεντούκι».
Μαγκανος
Ο μάγκανος αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία των κτημάτων του Κάμπου. Πρόκειται για σύστημα άντλησης του νερού από το πηγάδι, αρχικά με τη βοήθεια υποζυγίων. Ο μάγκανος συνήθως βρισκόταν κοντά στη στέρνα.
Ο μάγκανος είναι ένας ξύλινος τροχός (στα νεότερα χρόνια σιδερένιος), διαμέτρου περίπου 3 μ., ο οποίος περιστρέφεται κάθετα προς το επίπεδο του δαπέδου της αυλής, γύρω από άξονα πακτωμένο στη μέση του σεντουκιού. είναι κατασκευασμένος από ξύλο αμυγδαλιάς, τσικουδιάς, μουριάς ή βελανιδιάς.
Μια σειρά από δοχεία που είναι προσαρμοσμένα στον τροχό σε ιμάντες, ή μια κατασκευή σαν ανεμόσκαλα ανασύρουν το νερό από το βάθος του πηγαδιού και το διοχετεύουν με ένα πέτρινο ανοικτό αγωγό στην στέρνα. Τα δοχεία αρχικά ήταν πήλινα αλλά αντικαταστάθηκαν από μεταλλικά. Η τέχνη της διαχείρισης του νερού απαιτούσε να αυξομειώνει ο περιβολάρης το μήκος της αλυσίδας των δοχείων, ώστε να αντλεί σε κάθε περίοδο νερό από διαφορετικό βάθος, ανάλογα με την εποχή, την ανάγκη του περιβολιού σε νερό και την ποιότητα και ποσότητα του νερού που απέμενε. Γύρω από το πηγάδι υπήρχε ο μαγκανόγυρος, χωμάτινος διάδρομος με φρέζα πέτρινη για να γυρίζει το ζώο, ενώ το υπόλοιπο του χώρου στρωνότανε με βότσαλο ή πελεκητές πλάκες.
Το σύστημα αυτό άντλησης του νερού το μετέφεραν οι Χιώτες από την Αίγυπτο. Με την τεχνολογική εξέλιξη για το γύρισμα του μάγκανου χρησιμοποιήθηκαν μηχανές και σταδιακά ο μάγκανος αντικαταστάθηκε από μηχανικές αντλίες.
ΣΤΕΡΝΑ
Στις τέσσερις γωνίες της στέρνας υψώνονταν μαρμάρινοι ή λίθινοι (από πελεκητή δίχρωμη πέτρα) πεσσοί ή κίονες (πίλιαστρα), οι οποίοι στήριζαν την πέργκολα με τις κληματαριές. Στη μέση της στέρνας υπήρχε κολώνα πάνω στην οποία στήριζαν διάφορα ομοιώματα όπως σφίγγες,αετούς, λιοντάρια κ.ά.
Δίπλα στη στέρνα συναντάμε μικρό καθιστικό (belvedere), ελαφρώς υπερυψωμένο σε σχέση με το δάπεδο της αυλής, σκεπασμένο με πράσινα φυλλώδη φυτά.
Υδάτινοι πόροι
Νεροδιαβασιες
Πρόκειται για ένα σύστημα απορροής των ομβρίων υδάτων, σύμφωνα με το οποίο, τα νερά της βροχής, αφού διοχετεύονταν στα περιβόλια για το πότισμά τους, στη συνέχεια, ό,τι περίσσευε από αυτά, οδηγούνταν από κτήμα σε κτήμα μέσα σε ειδικές διαδρομές προς τη θάλασσα. Οι νεροδιαβασιές διέθεταν ειδικές φραγές (φάρκες) ώστε να ρυθμίζεται η ροή του νερού και να μην δημιουργούνται πλημμυρικά φαινόμενα μέσα στα περίφρακτα περιβόλια.
Τα περισσότερα από τα κανάλια αυτά σήμερα έχουν καταστραφεί με τη δημιουργία των δρόμων, το ύψος των οποίων είναι πολύ πάνω από τα κανάλια. Σε ελάχιστα μόνο σημεία μπορεί κανείς να δει τα τοξύλια, χαρακτηριστικό τμήμα των καναλιών αυτών.
Ποτισμα
Το νερό τρέχει από την στέρνα σε ένα πέτρινο κανάλι (κεφαλοποτιστής). Μέσα στο περιβόλι δημιουργείται ένα δίκτυο από πέτρινα κανάλια (αρδευτικό σύστημα του περιβολιού), τα οποία χειρίζονταν οι ποτιστάδες, και τα οποία διοχετεύουν το νερό σε διάφορα σημεία του κτήματος. Τα κανάλια σε ορισμένα σημεία, περίπου ανά 12-15μ.,έχουν μικρά κενά στα οποία οι καλλιεργητές τοποθετούσαν, προσωρινά , μικρές ξύλινες σανίδες ( φάρκες) για να σταματούν την πορεία του νερού και να το οδηγούν σε συγκεκριμένα σημεία του περιβολιού που κάθε φορά θέλουν να ποτίσουν .
Όταν το νερό φύγει από το κανάλι οδηγείται σε μεγάλα χωμάτινα αυλάκια (ποτιστές) που έχουν ανοιχθεί στο έδαφος ανάμεσα από τα δένδρα των εσπεριδοειδών. Τα αυλάκια χαράζονται παράλληλα με την φύτευση των δένδρων. Ο αριθμός των αυλακιών εξαρτάται από την ηλικία των δέντρων και την απόσταση φύτευσης αυτών. Τα καμπούσικα κτήματα διαθέτουν δένδρα μεγάλης ηλικίας και σε συνδυασμό με τους ξηρούς καλοκαιρινούς μήνες επιλέγεται η χάραξη αρκετών αυλακιών, έτσι ώστε να ποτίζονται τα δένδρα ικανοποιητικά. Σήμερα σε αρκετά κτήματα το πότισμα γίνεται με λάστιχα.
